Ο Τζων Ρόναλντ Ρόϋελ Τόλκιν είναι γνωστός για το πολυσύνθετο συγγραφικό του έργο και ιδιαίτερα για την αθάνατη δημιουργία του: τον κόσμο της Μέσης Γης. Παράλληλα, ήταν ένας σπουδαίος ακαδημαϊκός, καθηγητής της Παλαιοαγγλικής (Αγγλο-Σαξονικής) της Έδρας Ρώλιγκσον και Μπόσγουορθ στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Μεγάλο μέρος της δύναμης των γραπτών του οφείλεται στην εκτεταμένη του γνώση της αγγλικής γλώσσας και στην βαθειά κατανόηση των μύθων.

Γεννήθηκε στο Μπλουμφοντέιν της Ελεύθερης Πολιτείας της Οράγγης (μέρος της σημερινής Νοτίου Αφρικής), στα τέλη του 19ου αιώνα (3-1-1892). Μετά τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του, επέστρεψε σε ηλικία 4 ετών στην Αγγλία και εγκαταστάθηκε με την μητέρα και τον μικρότερο αδελφό του στο Σέαρχόουλ, ένα προάστειο του Μπέρμιγκχαμ. Έτσι, παρ'ότι η πόλη ήταν μεγάλο βιομηχανικό κέντρο, εκείνοι ζούσαν στην εξοχή. Η μητέρα του πεθαίνει, όταν ο Τόλκιν είναι μόλις 12 ετών, αφήνοντας εκείνον και τον αδελφό του ορφανά. Ο ιερέας της τοπικής Καθολικής Εκκλησίας αναλαμβάνει τότε την προστασία τους και τα στεγάζει στο ίδρυμα που συντηρούσε η ενορία.

Φοίτησε στη Σχολή "Βασιλεύς Εδουάρδος VI" του Μπέρμιγκχαμ, όπου είχε πολύ καλές επιδόσεις. Από εκεί συνέχισε στην Οξφόρδη, όπου διδάχτηκε Αγγλική Φιλολογία στο Κολλέγιο Έξετερ, κερδίζοντας τις ανώτερες διακρίσεις. Παντρεύτηκε νέος την παιδική του φίλη Ήντιθ Μπράτ που ήταν κατά δύο χρόνια μεγαλύτερή του. Ο γάμος τους ήταν πολύ ευτυχισμένος και η Ήντιθ αποτέλεσε το πρότυπο του για τη Λούθιεν του "Σιλμαρίλλιον".

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος αναστάτωσε την ζωή του Τόλκιν. Υπηρέτησε στους Τυφεκιοφόρους του Λάνκασάϊρ ως αξιωματικός και επιβίωσε της Μάχης του Σομ (1916), όπου χάθηκαν πολλοί φίλοι και συνάδελφοί του. Η μεγάλος του σεβασμός για τον απλό στρατιώτη, που βρίσκεται κάτω από την τρομακτική ψυχολογική πίεση του πολέμου, διαφαίνεται σε όλα του τα έργα, όπως όταν τα απλοϊκά Χόμπιτ επιδεικνύουν στη Μόρντορ ένα πρωτόγνωρο μεγαλείο σθένους.

Μετά τον πόλεμο άρχισε να εργάζεται στη σύνταξη του Νέου Λεξικού της Αγγλικής (New English Dictionary), αλλά το 1920 διορίστηκε λέκτορας της Αγγλικής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς. Τέσσερα χρόνια αργότερα προήχθη σε Καθηγητή (Professor), που είναι και η υψηλώτερη ακαδημαϊκή βαθμίδα στα βρετανικά πανεπιστήμια.

Εκείνη την εποχή άρχισε να γράφει με την προσωπική φιλοδοξία ότι τα βιβλία του θα αποτελούσαν μια καινούργια μυθολογία για την Αγγλία. Αυτά τα πρώιμα κείμενα, που αποτέλεσαν την βάση για τα μετέπειτα έργα του, έχουν εκδοθεί με τον τίτλο "Το βιβλίο των Χαμένων Ιστοριών". Το 1925 κέρδισε την ακαδημαϊκή έδρα στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ειδικεύτηκε στην Φιλολογία, την μελέτη των λέξεων και των γλωσσών, και πολύ γρήγορα αναγνωρίστηκε από τον ακαδημαϊκό κόσμο ως αυθεντία σε αυτόν τον τομέα. Η αγάπη του για τις γλώσσες και την ιστορία τους, τον οδήγησε στο να δημιουργήσει μια σειρά επίπλαστων γλωσσών για τα Ξωτικά, και από εκεί προχώρησε να γράψει και την ιστορία τους. Αυτά τα γραπτά αποτέλεσαν αργότερα τη "μαγιά" για το "Σιλμαρίλλιον". Παράλληλα, έγραψε πολλές ιστορίες για τα τέσσερα παιδιά του, διασημότερη των οποίων είναι, βεβαίως, "Το Χόμπιτ". Αυτό εκδόθηκε το 1937. Ο εκδότης, Στάνλεϋ Άνγουϊν, ζήτησε μια συνέχεια. Ο καθηγητής ήταν διστακτικός αρχικά, όμως η έμπνευση ήρθε και άρχισε να δουλεύει.

Δυστυχώς παρενέβη και πάλι ο πόλεμος (Δεύτερος Παγκόσμιος), και έτσι χρειάστηκαν σχεδόν δώδεκα χρόνια για να ολοκληρωθεί αυτό το βιβλίο. Εξελιχθηκε μάλιστα σε κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή συνέχεια, μιας και δεν ήταν πια ένα βιβλίο για παιδιά, αλλά ένα μεγαλειώδες έπος για ενήλικες: "Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών".

Σύντομα μετά την έκδοση αυτού του έργου, ο Τόλκιν παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο και αποσύρθηκε στην παραθαλάσσια πόλη Μπέρνμουθ. Όμως, όταν η πολυαγαπημένη του Ήντιθ πέθανε, επέστρεψε κοντά στην οικογένεια του, στην Οξφόρδη. Δυό χρόνια αργότερα, στις 2 Σεπτεμβρίου 1973, άφησε την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 81 ετών. Είναι θαμένος στο κοιμητήριο της Οξφόρδης, δίπλα στη γυναίκα του. Οι τάφοι τους, εκτός από τα κανονικά ονόματα, γράφουν και τα ονόματα των δύο διασημότερων μυθικών εραστών που δημιούργησε: του Μπέρεν και της Λούθιεν.

Αν και το όραμα του Τόλκιν διοχετεύθηκε κυρίως στα γραπτά του, ζωγράφισε επίσης πολλές εικόνες και σκίτσα, με μολύβι, μελάνι αλλά και νερομπογιές. Έφτιαξε επίσης θαυμάσιους, λεπτομερέστατους χάρτες των φανταστικών χωρών του. Οι ζωγραφιές του έχουν χρησιμοποιηθεί ως εξώφυλλα σε κάποιες εκδόσεις και έχουν συγκεντρωθεί σε έναν ιδιαίτερο τόμο.

Μετά τον θάνατό του, ο γιος του Κρίστοφερ, με την βοήθεια του καναδού συγγραφέα Γκάι Γκάμπριελ Κέι, ξεκίνησε να συγκεντώνει και να μορφοποιεί τα παλαιότερα μυθολογικά του έργα. Καρπός της δουλειάς τους είναι το "Σιλμαρίλλιον", μια φιλόδοξη σύμφυρση Ιστορίας, Μύθου και Θεολογίας που προξενεί δέος στον επίδοξο αναγνώστη. Σε αυτό προστέθηκαν αργότερα οι "Ατελείωτες Ιστορίες" (Unfinished Tales) και η σειρά βιβλίων "Η Ιστορία της Μέσης Γης".

Εκτός από τον κύριο κορμό των έργων της "Μέσης Γής", ο Τόλκιν έχει γράψει θαυμάσια παιδικά βιβλία, που διαβάζονται ευχάριστα από "παιδιά" κάθε ηλικίας. Υπάρχουν επίσης μεταφράσεις του από την Αγγλο-Σαξωνική και πολλά επιστημονικά δοκίμια.

Ο Τόλκιν δεν ανέμενε ποτέ ότι τα έργα του θα γίνουν τόσο δημοφιλή, πιστεύοντας πως θα γίνουν αποδεκτά μόνο από μιά μικρή μερίδα του κοινού. Κι όμως, το όραμα της Μέσης Γης, έχοντας τις ρίζες του στην αγάπη του για την αγγλική εξοχή, από τα πράσινα δάση της Οξφόρδης μέχρι τους ανθισμένους λόφους του Γιορκσάιρ, έπιασε το πνεύμα της εποχής, και έγινε πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους συγγραφείς, καλλιτέχνες και -πρόσφατα- κινηματογραφιστές...